Wan Toe Frie

Dat is dus de vraag die ik me al enige tijd op zijn Pauls stel. Niet zozeer de boodschap van die antivaxxers, maar de reden. Waarom putten sommige mensen zich uit in pseudowetenschappelijke theorieën? Welk voordeel halen ze eruit?

Geloven ze echt dat er een complot is? Want als dat zo is, dan heb ik wel met hen te doen. Dan moet het een bijzondere akelige wereld zijn. Probeer je dat eens even in te beelden. Als je ervan overtuigd bent dat het virus is losgelaten met een hoger doel, met name de mensheid te onderdrukken, dan worden die contacttracing, quarantaine, spuiten met wie-weet-wel-zendertjes inderdaad bijzonder verdacht.

De vraag is natuurlijk wie exact dat complot dan wel aan het beramen zou zijn. Want dan zouden er ontzettend veel mensen betrokken moeten zijn, die verdomd goed kunnen zwijgen. Lijkt me sterk.

Maar wat betreft die antivaxxers. Het is duidelijk dat er bepaalde promotoren zijn, die de sociale media ten volle benutten om hun ideeën te verspreiden. Maar waarom doen ze dat? Zijn er lucratieve bedoelingen (hebben ze bijvoorbeeld een school of een praktijk die een alternatieve levensstijl promoot?) of willen ze het mensdom waarschuwen uit louter altruïsme? Omdat ze denken dat zij de enigen zijn die het in de gaten hebben?

En als het hen er puur om te doen is om andere mensen te waarschuwen, dan vraag ik me af welke basis ze hanteren om te besluiten dat zij de waarheid in pacht hebben. Vaak baseren ze zich op gedeeltelijke informatie of informatie die uit de context is gerukt. En enkel die informatie die aansluit bij hun idee wordt weerhouden, terwijl de informatie die een andere richting aangeeft als onwaar wordt beschouwd.

En sociale media zijn een prachtig middel om je boodschap te verkondigen, alleen werken de algoritmes nu eenmaal op die manier dat de boodschap die je het liefst hoort, wordt versterkt, terwijl andere geluiden worden gedempt.

En net dat staat in schril contrast met de wetenschap, die onze samenleving heeft verlicht en dat hopelijk toch ook nog in de toekomst zal blijven doen. Wetenschappelijk onderzoek is gebaseerd op een hypothese, die vervolgens getoetst wordt. En wetenschappelijk onderzoek vraagt tijd, want herhaalde experimenten, door verschillende onderzoeksgroepen, op verschillende populaties. Bovendien moet je kunnen accepteren dat een hypothese ook verworpen kan worden, wanneer herhaalde onderzoeken aantonen dat de uitkomst niet degene is die je had verwacht.

En daar lijkt pseudowetenschap geen geduld voor te hebben. Alleen de conclusies die in hun kraam passen worden weerhouden. Ja zo werkt het natuurlijk niet hè.

Natuurlijk moeten we kritisch zijn. Denken we maar aan de maatregelen. Die moeten proportioneel zijn. Het is daarbij belangrijk dat we weten op welke gronden beslissingen worden genomen. Liefst op basis van wetenschap, maar haalbaarheid is daarbij natuurlijk ook een belangrijke factor. Het moet praktisch haalbaar zijn, economisch haalbaar, mentaal haalbaar.  En het onderscheid tussen wetenschap en haalbaarheid, tussen wetenschap en besluitvorming, wordt daarbij best heel duidelijk gemaakt.

Als parlementslid heb ik me bijzonder gestoord aan het kluwen dat men van dit alles maakt. Het onderscheid tussen wetenschap en besluitvorming is te flou. Het dragen van mondmaskers, de criteria om je te laten testen. Het was niet duidelijk in hoeverre de adviezen ingegeven waren door wetenschappelijke evidentie of door het gebrek aan materialen. Om maar een voorbeeld te geven. Als je dat onderscheid niet heel helder maakt wanneer die adviezen worden uitgevaardigd, dan moet je ook niet raar staan kijken als burgers het gevoel hebben bedot te zijn als de adviezen achteraf weer veranderen.

In Nederland heeft men daar trouwens, zo vertelde een vertegenwoordiger van de Hoge Gezondheidsraad ons in de coronacommissie, een goed systeem voor bedacht. Daar moet de regering toelichting geven aan het parlement wanneer de besluiten niet in overeenstemming zijn met de wetenschappelijk adviezen. Lijkt me een goed plan. Dat is duidelijk, het geeft aan dat de parlementaire controle belangrijk is en het geeft ook minder gedoe achteraf.

In ons federale parlement wordt die parlementaire controle nogal stiefmoederlijk behandeld. De actualiteitsdebatten over covid zijn overladen met ingediende vragen (vaak meer dan 100), die je op de toebedeelde tijd niet eens gesteld krijgt. Door het systeem van een vragenronde van meer dan een uur waar elk parlementslid achtereenvolgens in een paar minuten tijd zijn of haar vragen moet zien te stellen, is er geen echte gedachtenwisseling mogelijk en kan een thema onmogelijk worden uitgedebatteerd. Ons voorstel om alvast technische sessies in te richten om de niet-politieke vragen te behandelen, heeft de conferentie van voorzitters alvast niet overleefd, maar ik geef het nog een waterkansje. Hopelijk kunnen we het wel op een andere manier implementeren.

En dan heb ik het niet eens over de ministeriële besluiten, waar het parlement al helemaal geen inbreng in heeft.

Meer transparante gegevens en actieve, toegankelijke communicatie over de cijfers zouden overigens ook al veel vragen doen opdrogen. Sciensano heeft in de loop van deze crisis zeker al bijgebeend wat transparantie betreft, maar er is nog veel ruimte voor verbetering.

En ook dat, een transparante overheid, met een actieve en open communicatie, zou volgens mij de voedingsbodem van de antivaxxers, of alleszins van hun aanhangers, verarmen. Vertrouwen krijg je nu eenmaal niet, dat moet je verdienen door open kaart te spelen. De cijfers zijn van ons allemaal. En ook al zouden er ongemakkelijke waarheden voortspruiten uit die transparantie: laat dat dan een basis voor verbetering zijn. Hoe kunnen we zaken verbeteren als niemand weet hoe we er voor staan?

De vraag rees na De Zevende Dag van dit weekend of je antivaxxers nu wel of niet moet uitnodigen voor een debat. Je kan dat op twee manieren bekijken. Ze uitnodigen geeft hen geloofwaardigheid, maar van de andere kant hadden ze die geloofwaardigheid al bij hun aanhangers. Ze niet uitnodigen maakt het idee dat er een complot wordt gesponnen alleen maar groter. Van de andere kant vind ik het geen goed plan om een debat met antivaxxers in – wat was het? – 10 of 15 minuten tijd te proppen. Het is heel belangrijk dat er op een laagdrempelige, aanschouwelijke, vulgariserende manier wordt uitgelegd waarom hun theorieën niet kloppen. Want wetenschap in een heel specifiek domein is heel technisch en lang niet zo makkelijk uit te leggen als die antivaxxers beweren.

We hebben nood aan vulgarisators. Of vulgarisanten, hoe noem je dat. Lijkt me iets voor de openbare omroep. En verder zou ik toch oppassen met denken slimmer te zijn dan de topexperten die met het onderzoek van dit virus en met de vaccins bezig zijn. Natuurlijk kunnen er fouten worden gemaakt, kritisch zijn mag en moet, aanhoudend onderzoek is en blijft nodig. Maar over het algemeen wordt er op dit moment baanbrekend werk verricht. Er wordt bovendien voortgebouwd op jarenlang zwoegen en zoeken, op kennis en kunde, die ons al van veel miserie heeft verlost. Ik noem nu maar een paar zaken zoals mazelen of kinderverlamming. En we zullen die expertise blijven nodig hebben. En wie denkt dat hij het beter weet, die mag natuurlijk zijn eigen onderzoek op tafel leggen. Onderzoek dat uitgevoerd werd volgens de regels van de kunst, welteverstaan. Het is de enige basis die we kunnen vertrouwen en waarop we verder kunnen bouwen. En anders lijkt het me niet onverstandig om toch wat nederig te zijn.