Wan Toe Frie

Dat er iets moest gebeuren, daar was iedereen het over eens.

Er is immers een toename van covidpatiënten in de ziekenhuizen. En de medische zorg, die moeten we vrijwaren. We willen niet opnieuw een maandenlang uitstel van ingrepen en behandelingen. Na de covidgolven worden immers ook andere ziektebeelden verwacht, van aandoeningen die te laat werden gediagnosticeerd of behandeld.

Dus dat het tij moet worden gekeerd, daar is zowat iedereen het denk ik over eens. Alleen is de vraag of de inspanningen wel aan de juiste personen worden gevraagd. Telkens worden burgers, ondernemers, zorgverstrekkers gevraagd om wat gas bij te geven of wat gas terug te nemen.

Maar is het ook niet aan de overheid zelf om een flinke tand bij te steken?

Het is een kerntaak van de overheid om haar burgers en haar economie te beschermen tegen een epidemie. En het is haar plicht om daar alle inspanningen voor te doen die binnen haar bereik liggen en die nuttig en nodig zijn. En ik heb niet het gevoel dat de federale overheid alles op alles zet. Een heleboel wapens liggen onaangeroerd op het schap.

Een eerste voorbeeld. Het verouderde, onbruikbare en quasi onvindbare pandemieplan. De relicten zijn nog zichtbaar op de websites van ECDC en de WHO. Behoorlijk gênant, want ons land staat wel netjes in het rijtje van landen met pandemieplannen, maar wie op de link klikt, belandt op een opgedoekte website in niemandsland. Een schoolvoorbeeld van windowdressing. Geen wonder dat België 0/100 scoorde voor “pandemic preparedness” volgens de Global Health Security Index (https://www.ghsindex.org/country/belgium/). Volgens toenmalig minister De Block “lagen de plannen nochtans klaar”. Iets wat achteraf in de bijzondere covidcommissie door Prof. Erika Vlieghe werd ontkend. En dergelijk plan zou wel degelijk nut hebben gehad. Al was het maar om snel en doortastend te kunnen optreden, zonder de eindeloze discussies over wie nu bevoegd was voor wat in het versnipperde zorglandschap.

Een ander pijnpunt is transparantie. Dat openheid essentieel is voor vertrouwen, dat besef lijkt maar heel traag door te sijpelen. Er is helaas geen “open data cultuur”, iets wat nochtans ook volgens het comité voor Bio-ethiek van essentieel belang is om vertrouwen te creëren en te behouden. We hebben inderdaad te maken met een nieuw pathogeen, dat we nog niet helemaal kennen en dat gaat gepaard met trial and error, maar dat moet je ook gewoon durven zeggen.  Het helpt niet om te doen alsof je alles weet als dat niet zo is. En het is niet aan een overheid om te filteren welke informatie relevant is en welke niet.

Zo moesten we in het begin van de crisis talloze parlementaire vragen stellen om bijvoorbeeld de samenstelling van de RAG, de RMG of het Wetenschappelijk Comité te leren kennen. Maar De Block gebaarde van krommenaas. In theorie is de transparantie wat dat betreft ondertussen verbeterd, maar toch blijft men in hetzelfde bedje ziek. De verslagen van de adviesraden zijn nog steeds over verschillende websites verspreid, waardoor je de informatie enkel moeizaam bij elkaar kan schrapen. En dat is dus geen toonbeeld van een actieve, heldere en open communicatie.

Daarnaast krijgen ziekenhuizen nog steeds geen feedback over hun aanpak van COVID-19. Het heeft er alle schijn van dat in sommige ziekenhuizen de sterfte een pak lager was dan in andere. Het helpt niet om dat te willen verstoppen. Ten eerste komt dat ooit uit (de Commissie voor Toegang tot Bestuursdocumenten heeft overigens de openbaarheid van deze cijfers bekrachtigd) en ten tweede is het gewoon ernstige nalatigheid wanneer zou blijken dat ziekenhuizen iets hadden kunnen leren van elkaar en dat ze dat door een gebrek aan transparantie dus niet hebben kunnen doen.

En dan een andere vraag. Waar worden besmettingen nu exact opgelopen? Weten we dat eigenlijk wel goed? In de helft van de gevallen blijkbaar niet. In de scholen worden inderdaad besmettingen vastgesteld, maar daar worden ze dan ook systematisch onderzocht. Hoe zit het met winkels, kappers, schoonheidsspecialisten? Zijn zij de broeihaarden? En allemaal? Of enkele? En waarom kunnen we dan niet enkel de probleemgevallen aanpakken?

Waarom heeft men geen proefprojecten opgezet om na te gaan waar exact die risico’s zitten bij de horeca, bij kappers en andere contactberoepen? Is de infrastructuur van belang? De ventilatie? Het type mondmasker? Is er een gebrek aan kennis rond hygiënemaatregelen? Hebben we daar cijfers van? Is er überhaupt geprobeerd om daar onderzoek naar te doen?

Ik vind dat bovendien een gebrek aan respect voor de sectoren in kwestie. Want als je beweert dat ze gevaarlijk zijn en dat ze moeten sluiten, dan moet je dat ook kunnen aantonen.

Men vraagt de burger blind vertrouwen, terwijl de regels voortdurend worden aangepast.  Er worden geen mijlpalen of omslagpunten voorgesteld waarop maatregelen kunnen versoepelen of verstrengen, wat maakt dat er voor burgers niets anders opzit dan bang afwachten wat de ministers zullen orakelen. Experten in mentaal welzijn geven al lang aan dat zo’n barometer met ijkpunten van groot belang is. Het geeft mensen greep op de situatie en inzicht.

Het is eigenlijk net zoals ik in mijn opleiding tot tandarts heb geleerd. Mensen zijn bang als ze het gevoel hebben geen controle te hebben. Daarom moet je goed uitleggen wat je gaat doen en de patiënt controle in handen geven door af te spreken dat je de behandeling stopt als ze teken doen.

Nu lijkt het wel alsof we met zijn allen met open mond in de tandartsstoel liggen, terwijl we niet weten wat de tandarts gaat doen. Gaat ‘ie een tand trekken? Zal ‘ie er dan wel aan denken te verdoven? Gaat ‘ie wel de juiste tand trekken? En gaat de pijn straks wel voorbij zijn, want de tandarts heeft eigenlijk niet eens onderzocht welke tand de boosdoener is?

Ik wil maar zeggen. Dat is dus geen comfortabele situatie en het zorgt voor onzekerheid en stress.

Verder vind ik het nog altijd heel moeilijk te begrijpen dat men wel dagelijks cijfertjes presenteert, compleet met mooie ingekleurde grafieken erbij, maar dat er niet bij wordt verteld welke gerichte actie daaraan wordt gekoppeld. Zo laten bijvoorbeeld Namen en Henegouwen al lange tijd een hogere positiviteitsratio optekenen, maar zie ik niet welke inspanningen men doet om daar dan ook meer te gaan testen.

Er wordt bovendien veel te weinig ingezet op wetenschapscommunicatie. Professoren worden opgetrommeld als alwetende fontes sapientiae, terwijl men nalaat om systematisch de laatste stand van de wetenschap helder uit te leggen aan het brede publiek.

Ik durf nochtans te denken dat dat wel eens belangrijk kan zijn. Wanneer mensen voor zichzelf kunnen (en mogen) denken, dan schat ik dat ze door de band best wel verstandige beslissingen zullen nemen. De meerderheid zal het gevaar echt niet opzoeken, maar het moet wel eerst duidelijk worden gemaakt wat zo’n virus is, wat het veroorzaakt en hoe je je ertegen kan beschermen. Met gezond boerenverstand kom je dan al een eind.

Maar ook die vernietigde maskervoorraad was voor beleidsmakers bij het begin van de crisis blijkbaar eerder een fait divers.  Einde januari 2020, ruim voor de epidemie in ons land uitbrak, wees ik toenmalig minister De Block op de stormloop op maskers in de VS, maar dat stak niet meteen het vuur aan de lont.

Hoe groot is dan het contrast met de gemiddelde ondernemer. Degene die van de overheid nu zijn deuren moet sluiten. Je mag er donder op zeggen dat elke zichzelf respecterende ondernemer meteen in actie zou zijn geschoten als hij ook maar de minste signalen zou hebben opgevangen van een dreigend stocktekort in zijn sector.

À propos. Blijkbaar vernam ‘inspringminister’ De Backer pas de dag nadat hij de opdracht had gekregen om maskers te bestellen (einde maart 2020) dat de strategische voorraad was vernietigd. En dat dan nog via de pers. Het was dus blijkbaar niet eens een kanttekening waard in de ministerraad.  

En dan kan je denken ‘dat was toen’ en ‘nu is die voorraad in orde’ maar die paniek en onduidelijkheid in het voorjaar van 2020 hebben diepe wonden geslagen en hebben het vertrouwen van de bevolking een flinke knauw gegeven.

Over de vaccins, daar gaan we dan maar niet over beginnen.

Maar ik vind het wel gewoon een schande hoe paraplu’s zo makkelijk worden opengetrokken en verantwoordelijkheden worden afgeschoven op andere beleidsniveaus. Hoe snel men gaat zoeken naar ingrepen die stoer en doortastend lijken, maar waarvan niemand weet welk effect ze zullen hebben.

Ondertussen zetelt een van de verantwoordelijke ministers van toen nu in het parlement als fractieleider. Een beetje ontstellend toch, voor een instelling die een controlerende taak heeft.

En tenslotte. De rekening van dit alles, die wordt doorgeschoven naar onze jeugd. Zij zullen naast het haperende onderwijs en de mentale weerslag, straks ook een belabberde staatskas aantreffen.  En ja, wat moet, dat moet. Maar de overheid moet toch ook eens deftig in eigen boezem kijken.